Z tego artykułu dowiesz się między innymi:
- Jakie badania są wymagane, aby zostać zakwalifikowanym do przeszczepienia nerki
- Co jaki czas należy powtarzać badania
- Jakie specyficzne badania powinna wykonać kobieta, a jakie mężczyzna
- Z jakimi specjalistami należy się skonsultować
- Ile mogą trwać badania i konsultacje niezbędne do kwalifikacji do przeszczepienia nerki
Kwalifikacja do przeszczepienia nerki to wieloetapowy proces, którego pomyślnym zakończeniem jest wpisanie chorego na Krajową Listę Oczekujących (KLO). Niezbędne jest wykonanie wielu badań oraz konsultacji specjalistycznych. Niektóre z nich należy regularnie powtarzać, w określonych odstępach czasu będąc już na KLO w oczekiwaniu na przeszczep.
1. Badania laboratoryjne krwi (morfologiczne, biochemiczne, serologiczne, mikrobiologiczne) to: morfologia krwi, koagulogram (ocenia układ krzepnięcia), elektrolity, gospodarka wapniowo-fosforanowa, próby wątrobowe, badania w kierunku wirusowego zapalenia wątroby (HBsAg, anty-Hbs, anty-HCV, HCV RNA) oraz wirusów: HIV, CMV i EBV. Istotne jest również badanie ogólne i posiew mocz (u osób z zachowaną diurezą). By posiew był miarodajny należy oddać do badania mocz poranny, pobrany z tzw. środkowego strumienia, po uprzednim umyciu okolic cewki moczowej.
By odpowiednio dobrać dawcę do biorcy niezbędne są także badania immunologiczne. Są one wykonywane z krwi pacjenta. Są to: grupa krwi (warunkiem przeszczepienia jest zgodność grup głównych krwi układu AB0), antygeny zgodności tkankowej (HLA) – badanie jednorazowe oraz cyklicznie (co 3 miesiące) oznaczane przeciwciała skierowane przeciwko innym niż własne antygenom (anty HLA), które świadczą o stopniu immunizacji pacjenta. Właściwy dobór immunologiczny dawcy i biorcy zwiększa szansę na długie funkcjonowanie przeszczepu oraz zmniejsza ryzyko odrzucania. Gdy pacjent jest już na Krajowej Liście Oczekujących, co 6 tygodni pobierana jest krew w stacji dializ pacjenta. Surowica uzyskana z tej krwi docelowo dociera do Pracowni Zgodności Tkankowej, która wykonuje próby krzyżowe między potencjalnym dawcą i biorcą.
2. W ramach kwalifikacji do przeszczepienia nerki bardzo ważne jest również wykonanie szeregu badań, które oceniają narządy i układy – są to badania obrazowe i czynnościowe. Ich celem jest wykluczenie chorób towarzyszących, które powinny być wyleczone przed transplantacją.
- Badania układu oddechowego to głównie RTG (rentgen) klatki piersiowej. W przypadku istotnych nieprawidłowości wykonuje się tomografię komputerową, czasem spirometrię oceniającą wydolność oddechową lub inne badania specjalistyczne (np. bronchoskopię).
- Badanie serca i układu krążenia to głównie EKG (elektrokardiografia), której celem jest wykluczenie zaburzeń rytmu, przewodzenia oraz cech niedokrwienia mięśnia sercowego. Badaniem niezbędnym jest także ECHO serca, które ocenia budowę, kurczliwość mięśnia sercowego oraz czynność zastawek. W przypadku nieprawidłowości EKG lub ECHO, bądź u osób wysokiego ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego (starszy wiek, nadwaga/otyłość, cukrzyca, zaburzenia lipidowe, miażdżyca) należy wykonać próbę wysiłkową (zapis EKG podczas chodzenia na bieżni) lub ECHO serca po podaniu odpowiedniego leku. Coraz częściej pacjenci z podejrzeniem choroby naczyń wieńcowych kierowani są na scyntygrafię lub tomografię komputerową serca. Jeśli istnieje duże prawdopodobieństwo choroby wieńcowej pacjent kierowany jest na koronarografię – inwazyjne badanie naczyń wieńcowych, które zaopatrują serce w krew. Przez (najczęściej) tętnicę promieniową (w okolicy nadgarstka), wprowadzany jest cewnik, którym podawany jest kontrast. Jeśli naczynia (najczęściej w wyniku miażdżycy) są zwężone, konieczne jest ich rozszerzenie z założeniem tzw. stentów lub skierowanie pacjenta na operacyjne wytworzenie pomostów aortalno-wieńcowych (by-passy).
- Bardzo ważne jest również wykluczenie chorób układu pokarmowego. Niezbędne jest nieinwazyjne badanie na obecność krwi utajonej w stolcu. Ważne jest także endoskopowe badanie górnego odcinka pokarmowego, którym jest gastroskopia. Lekarz po znieczuleniu miejscowym gardła wprowadza do żołądka pacjenta endoskop by wykluczyć ewentualne patologie, których wyleczenie może być niezbędne przed przeszczepieniem. Możliwe jest również pobranie wycinków śluzówki, w celu dokładniejszego zbadania pod mikroskopem, także w kierunku obecności bakterii Helicobacter pylori. W opisie badania jest załączona informacja o potrzebie ewentualnego leczenia lub konieczności powtórzenia badania w określonym odstępie czasu. U osób z dodatnią próbą na obecność krwi w stolcu oraz u wszystkich pacjentów w wieku powyżej 50 roku życia zaleca się wykonanie badania jelita grubego – kolonoskopii, po odpowiednim przygotowaniu się do badania (oczyszczenie jelita przez zastosowanie odpowiednich środków i picie płynów). Celem jest wykluczenie stanu przednowotworowego (polipów) czy chorób nowotworowych, a także uchyłków i stanu zapalnego śluzówki jelita. Wszystkie nieprawidłowości muszą być poddane wnikliwej ocenie oraz leczeniu przed zakwalifikowaniem do przeszczepienia nerki.
- Badanie nerek i układu moczowego to głównie USG. Jeśli pacjent oddaje mocz wskazana jest ocena układu moczowego z pełnym pęcherzem i po jego opróżnieniu. W przypadku podejrzenia nieprawidłowości w obrębie pęcherza wykonuje się cystoskopię i/lub badania urodynamiczne. Po wykonaniu niezbędnych badań, w przypadku niektórych patologii (wielotorbielowatość nerek, zakażone torbiele, choroba refluksowa, zwężenie cewki moczowej) niezbędne jest przeprowadzenie zabiegu urologicznego np. usunięcie nerki (nefrektomia) lub inne operacje naprawcze.
- U mężczyzn (powyżej 40 roku życia) niezbędna jest ocena gruczołu krokowego bezpośrednim badaniem urologicznym (per rectum – przez odbyt) oraz z wykorzystaniem USG. Należy także oznaczyć poziom antygenu PSA. Badanie wykonywane jest z próbki krwi, po dwudniowej wstrzemięźliwości od czynności seksualnych oraz intensywnego wysiłku fizycznego.
- Badania ginekologiczne u kobiet to głównie cytologia, przezpochwowe USG narządu rodnego i ocena specjalisty ginekologa. Obowiązkowe jest również wykonanie mammografii bądź USG piersi.
3. Decyzja o kwalifikacji do przeszczepienia nerki oparta jest także na konsultacjach wielu specjalistów, szczególnie chirurga transplantologa, dla którego istotne są dane dotyczące przyczyny chorób, a szczególnie historia przebytych operacji (zwłaszcza w obrębie jamy brzusznej) oraz wyniki wykonanych badań dodatkowych wyżej opisanych. Bardzo ważne są także konsultacje stomatologiczna oraz laryngologiczna. Pozwalają one na wykluczenie potencjalnych źródeł infekcji oraz, jeśli zajdzie potrzeba, usunięcia ich przed przeszczepieniem.
Autor:
Anna Burban, Studenckie Koło Naukowe Transplantacyjno – Nefrologiczne przy Klinice Medycyny Transplantacyjnej, Nefrologii
i Chorób Wewnętrznych, Warszawski Uniwersytet Medyczny
Recenzja merytoryczna:
dr hab. n. med. Jolanta Gozdowska
