Dobór
immunologiczny
biorcy

Z tego artykułu dowiesz się między innymi:
– Jakie są warunki udanego przeszczepienia narządu?
– Czy grupy krwi dawcy i biorcy mają znaczenie przy transplantacji narządowej?
– Jakie badania są istotne dla chorych wymagających re-transplantacji (ponownego przeszczepienia)?

Podstawowym warunkiem udanego przeszczepienia, poza przygotowaniem medycznym, jest przygotowanie i dobór immunologiczny.  Prawidłowe dobranie narządu do transplantacji (niezależnie od tego czy narząd pochodzi od dawcy żywego czy zmarłego) wymaga przeprowadzenia następujących badań:

• oznaczenie grupy krwi (AB0) zarówno u dawcy, jak i u biorcy narządu. Zgodny dobór, dawcy i biorcy narządu unaczynionego, w zakresie grup krwi jest pierwszym etapem procedury doboru immunologicznego. Zgodność w zakresie grup krwi AB0 jest podstawowym warunkiem transplantacji.
  

  GRUPA KRWI DAWCY	GRUPA KRWI BIORCY
  	A	B	AB	0
  A	identyczna	niezgodna	zgodna	niezgodna
  B	niezgodna	identyczna	zgodna	niezgodna
  AB	niezgodna	niezgodna	identyczna	niezgodna
  0	zgodna	zgodna	zgodna	identyczna

  • W przeszczepieniach od dawców zmarłych obowiązuje zasada identyczności grup krwi dawcy i biorcy (tzn. 0 dla 0; A dla A; B dla B; AB do AB).
  • W przeszczepieniach od dawców żywych oraz przeszczepień ze wskazań pilnych obowiązuje zasada zgodności grup krwi dawcy i biorcy (tzn. 0 (uniwersalny dawca) dla 0, A, B, AB; A dla A i AB; B dla B i AB; AB dla AB).

W transplantacji narządowej nie bierze się pod uwagę zgodności w układzie Rh.

• HLA (human leukocyte antigens) dawcy i biorcy – oznaczenie antygenów zgodności tkankowej w klasie I (A i B) oraz w klasie II (DR) u potencjalnych dawców i biorców nerki oraz trzustki (w wybranych przypadkach także biorców innych narządów). Im większa zgodność między dawcą i biorcą, tym mniejsze prawdopodobieństwo, że antygeny dawcy zostaną rozpoznane, przez układ immunologiczny, jako obce i będą przyczyną odrzucania narządu. Lepszy dobór w zakresie HLA zmniejsza częstość epizodów ostrego odrzucania (w pierwszym roku od przeszczepienia), a także ryzyka powstania zmian przewlekłych. W przypadku przeszczepień od dawców zmarłych, biorcę wybiera się poprzez dobór najbardziej zgodnego pacjenta spośród oczekujących na transplantację, zgodnie z systemem punktowym. Za każdy wspólny antygen z dawcą, biorca otrzymuje punkty. Liczba punktów, za poszczególne antygeny jest różna i tak: za każdy zgodny antygen HLA A biorca otrzymuje po 2 pkt, za HLA B po 5 pkt, a za HLA DR po 10 pkt. Maksymalnie, przy pełnej zgodności (6 zgodnych antygenów), biorca może otrzymać 34 punkty. Z punktu widzenia zgodności tkankowej, najlepszy dawcą jest bliźniak jednojajowy lub dawca niespokrewniony i identycznym kompletem antygenów HLA (bez niezgodnych antygenów w klasie A, B i DR).
  U chorych wymagających re-transplantacji (kolejnego przeszczepienia), poza zgodnością w układzie HLA, należy wziąć pod uwagę także niezgodności HLA z poprzednim dawcą i unikać ich przy doborze kolejnego dawcy;

• panel przeciwciał PRA (panel reactive antibody), obligatoryjnie, u wszystkich chorych oczekujących na przeszczepienie nerki oraz trzustki, w wybranych przypadkach także u biorców innych narządów. Test PRA oznacza stopień natężenia uczulenia na obce antygeny HLA, występujące w danej populacji. Każdy pacjent zgłoszony do przeszczepienia nerki lub trzustki, ma systematycznie, co 12 tygodni pobieraną surowicę, do oceny PRA. Wynik określany jest w %, w skali od 0% do 100%. Im mniej przeciwciał, tym niższy wynik i większa szansa na przeszczepienie. Wysoka wartość PRA oznacza, że potencjalny biorca należy do grupy podwyższonego ryzyka immunologicznego – wyższe ryzyko odrzucania i krótszy czas przeżycia przeszczepu;

• oznaczenie obecności przeciwciał anty-HLA w surowicy potencjalnych biorców nerki oraz trzustki i wirtualny cross-match. Osoba oczekująca na przeszczepienie może być uczulona obcymi antygenami HLA i wytwarzać przeciwko nim alloprzeciwciała. Wytworzenie przeciwciał anty-HLA może być wynikiem m. in. wcześniejszych transfuzji krwi lub płytek, poprzedniego przeszczepienia, infekcji, a u kobiet ciąży. Poznanie profilu immunologicznego biorcy umożliwia znalezienie właściwego dawcy, czyli takiego, który nie ma antygenów HLA, na który potencjalny biorca mógłby być uczulony;

• próba krzyżowa (cross-match) między limfocytami dawcy a surowicą biorcy. Jest ostatnim i decydującym etapem doboru. Surowicę biorcy miesza się z limfocytami pochodzącymi od dawcy, aby dowiedzieć się czy w układzie odpornościowym biorcy znajdują się przeciwciała przeciw antygenom dawcy. Wykonanie testu z limfocytami potencjalnego dawcy ma sens, tylko wówczas, gdy, w pracowni typowania tkankowego, dostępna jest surowica biorcy pobrana, nie wcześniej niż 4-6 tygodni przed transplantacją. Wynik próby krzyżowej może być:
  • UJEMNY oznacza, że przeszczepienia nerki lub trzustki jest możliwe i bezpieczne,
  • DODATNI oznacza, że we krwi biorcy obecne są przeciwciała przeciwko antygenom HLA dawcy. Taki wynik wyklucza możliwość transplantacji nerki lub trzustki, gdyż może być przyczyną nadostrego odrzucania, a w konsekwencji usunięcia przeczepionego narządu. U pacjentów z wysokim PRA próba krzyżowa często jest dodatnia.