Stopień
niepełnosprawności,
a powrót do pracy

Za osoby niepełnosprawne uważa się te, których stan fizyczny, psychiczny lub umysłowy trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza albo uniemożliwia wypełnianie ról społecznych, a w szczególności zdolności do wykonywania pracy zawodowej, pod warunkiem, że w stosunku do nich wydano jedno z trzech poniżej wymienionych orzeczeń odpowiednich organów:

1. Zakwalifikowaniu do jednego z trzech stopni niepełnosprawności (znacznego, umiarkowanego lub lekkiego) lub
2. Całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy lub
3. Niepełnosprawności przed ukończeniem 16. roku życia.

1. Powiatowe/miejskie zespoły ds. orzekania o niepełnosprawności jako pierwsza instancja oraz
2. Wojewódzkie zespoły ds. orzekania o niepełnosprawności, od decyzji których można się odwołać do rejonowego sądu pracy i ubezpieczeń społecznych

Całkowicie niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy. Częściowo niezdolną do pracy jest osoba, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji.

1. Znaczny
   Do znacznego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę mającą naruszoną sprawność organizmu:
   

• Niezdolną do podjęcia zatrudnienia albo
• Zdolną do wykonywania zatrudnienia w zakładzie pracy chronionej wymagającą jednak stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby.

Zakład pracy chronionej jest przedsiębiorstwem przystosowanym do zatrudniania osób z wyższymi stopniami niepełnosprawności. Do głównych celów jego funkcjonowania należy aktywizacja zawodowa osób, które nie poradziłyby sobie na otwartym rynku pracy.

2. Umiarkowany

Do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności ustawa zalicza osobę o naruszonej sprawności organizmu:

• Niezdolną do pracy albo
• Zdolną do pracy w zakładzie pracy chronionej, wymagającą czasowej albo częściowej pomocy innych osób.

3. Lekki

Do lekkiego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę o naruszonej sprawności organizmu:

• Powodującej w sposób istotny obniżenie zdolności do wykonywania pracy, w porównaniu do zdolności, jaką wykazuje osoba o podobnych kwalifikacjach zawodowych z pełną sprawnością psychiczną i fizyczną lub
• Mającej ograniczenia w pełnieniu ról społecznych dające się kompensować przy pomocy wyposażenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze lub środki techniczne

W zwykłych zakładach pracy osoby niepełnosprawne mogą być zatrudnione na ogólnie dostępnych stanowiskach pracy i na ogólnie obowiązujących warunkach lub na odpowiednio dobranych i przystosowanych stanowiskach pracy (przystosowanie stanowiska i miejsca pracy może polegać np. na przeznaczeniu większej powierzchni pracy, przystosowaniu narzędzi i maszyn używanych w pracy, zastosowaniu indywidualnego oświetlenia itp.).

W stosunku do osób niepełnosprawnych istnieje bezwzględny zakaz zatrudniania ich w porze nocnej i w godzinach nadliczbowych. Zgoda osoby niepełnosprawnej nie ma tu znaczenia.

• Jeżeli jesteś osobą o lekkim stopniu niepełnosprawności, Twój czas pracy nie może przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo.
• Jeżeli należysz do grupy pracowników ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności, Twój czas pracy nie może przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo.

Skrócony wymiar czasu pracy obowiązuje od dnia następującego po przedstawieniu pracodawcy orzeczenia o niepełnosprawności. Skrócony wymiar czasu pracy nie ma zastosowania do pracowników:

1. Zatrudnionych przy pilnowaniu;
2. Na wniosek których lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne – a w razie jego braku lekarz sprawujący opiekę nad tą osobą – wyrazi na to zgodę (koszty tych badań ponosi pracodawca).

Co istotne do czasu pracy pracowników niepełnosprawnych wlicza się dodatkowe przerwy w pracy na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek w wymiarze 15 minut dziennie. W sumie zatem każdy pracownik niepełnosprawny, którego dobowy czas pracy wynosi 6 godzin lub więcej, ma prawo do 30-minutowej przerwy w pracy.

Stosowanie skróconego czasu pracy nie powoduje obniżenia wysokości stałego, miesięcznego wynagrodzenia. Z kolei, jeżeli Twoje wynagrodzenie określane jest stawką godzinową wynagrodzenia zasadniczego odpowiadającego osobistemu zaszeregowaniu lub zaszeregowaniu wykonywanej pracy, stawki te ulegają podwyższeniu w proporcjach, w jakim dotychczasowa długość czasu pracy pozostaje do normy skróconej.

Dodatkowy urlop wypoczynkowy w wymiarze 10 dni roboczych w roku kalendarzowym będzie Ci przysługiwał, jeżeli masz orzeczony znaczny lub umiarkowany stopień niepełnosprawności. Prawo do pierwszego urlopu dodatkowego nabędziesz po przepracowaniu roku od dnia przyznania Ci znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności. Urlop dodatkowy nie będzie Ci jednak przysługiwał, gdy masz prawo do urlopu wypoczynkowego w wymiarze przekraczającym 26 dni roboczych lub do urlopu dodatkowego, ale na podstawie odrębnych przepisów (dotyczy to np. urlopów przysługujących sędziom, kuratorom sądowym, pracownikom socjalnym).

Jeżeli natomiast masz orzeczony lekki stopień niepełnosprawności nie przysługuje Ci to uprawnienie. Jako pracownik masz prawo jedynie do urlopu w zwykłym wymiarze tj. 20 lub 26 dni (przy zatrudnieniu na pełen etat i w zależności od stażu pracy).

Osoba o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności ma również prawo do zwolnienia od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia:

• W wymiarze do 21 dni roboczych – w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym, nie częściej niż raz w roku (jednak pracownik korzystający z tego uprawnienia nie może już w danym roku skorzystać z prawa do 10 dni wyżej wspomnianego urlopu dodatkowego);
• W celu wykonania badań specjalistycznych, zabiegów leczniczych lub usprawniających, a także w celu uzyskania zaopatrzenia ortopedycznego lub jego naprawy, jeżeli czynności te nie mogą być wykonywane poza godzinami pracy.

Wynagrodzenie za czas zwolnień od pracy oblicza się jak ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy.

Rehabilitacja zawodowa ma na celu ułatwienie osobie niepełnosprawnej uzyskania i utrzymania odpowiedniego zatrudnienia i awansu zawodowego przez umożliwienie jej korzystania z różnych form wsparcia, takich jak:

• Poradnictwo zawodowe;
• Szkolenia zawodowe;
• Pośrednictwo w znalezieniu pracy.

Rehabilitacja zawodowa osób niepełnosprawnych uwzględnia szereg działań (np. szkolenia i poradnictwo) zmierzających do osiągnięcia, przy aktywnym uczestnictwie osoby niepełnosprawnej, możliwie najwyższego poziomu funkcjonowania, jakości życia i integracji społecznej. W celu jej uzyskania warto zwrócić się do powiatowego centrum pomocy rodzinie lub ośrodka pomocy społecznej.

Dodatkowy urlop wypoczynkowy w wymiarze 10 dni roboczych w roku kalendarzowym będzie Ci przysługiwał, jeżeli masz orzeczony znaczny lub umiarkowany stopień niepełnosprawności. Prawo do pierwszego urlopu dodatkowego nabędziesz po przepracowaniu roku od dnia przyznania Ci znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności. Urlop dodatkowy nie będzie Ci jednak przysługiwał, gdy masz prawo do urlopu wypoczynkowego w wymiarze przekraczającym 26 dni roboczych lub do urlopu dodatkowego, ale na podstawie odrębnych przepisów (dotyczy to np. urlopów przysługujących sędziom, kuratorom sądowym, pracownikom socjalnym).

Jeżeli natomiast masz orzeczony lekki stopień niepełnosprawności nie przysługuje Ci to uprawnienie. Jako pracownik masz prawo jedynie do urlopu w zwykłym wymiarze tj. 20 lub 26 dni (przy zatrudnieniu na pełen etat i w zależności od stażu pracy).

Osoba o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności ma również prawo do zwolnienia od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia:

• W wymiarze do 21 dni roboczych – w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym, nie częściej niż raz w roku (jednak pracownik korzystający z tego uprawnienia nie może już w danym roku skorzystać z prawa do 10 dni wyżej wspomnianego urlopu dodatkowego);
• W celu wykonania badań specjalistycznych, zabiegów leczniczych lub usprawniających, a także w celu uzyskania zaopatrzenia ortopedycznego lub jego naprawy, jeżeli czynności te nie mogą być wykonywane poza godzinami pracy.

Wynagrodzenie za czas zwolnień od pracy oblicza się jak ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy.

Osoby niepełnosprawne mają prawo do korzystania z pomocy w podjęciu odpowiedniej decyzji zawodowej, której na ogół udziela doradca zawodowy (znajdują się m.in. w powiatowych urzędach pracy). Udzielenie porady zawodowej polega na przekazaniu osobie niepełnosprawnej profesjonalnej opinii i sugestii dotyczącej decyzji zawodowej. Poradnictwo zawodowe należy do zadań powiatowych urzędów pracy. Służby te powinny współpracować z powiatowymi zespołami do spraw orzekania o stopniu niepełnosprawności, których zadaniem jest orzekanie o stopniu niepełnosprawności dla celów zawodowych.

W przypadku, gdy Twoim pracodawcą jest zakład pracy chronionej, wówczas dodatkowo jako osoba zatrudniona (z orzeczoną niepełnosprawnością) możesz starać się u pracodawcy o uzyskanie dofinansowania na cele związane z rehabilitacją. Zakład pracy chronionej ma obowiązek utworzyć zakładowy fundusz rehabilitacji osób niepełnosprawnych. Środki Funduszu przeznaczone są na finansowanie rehabilitacji zawodowej, społecznej i leczniczej oraz ubezpieczenie osób niepełnosprawnych, zgodnie z zakładowym regulaminem wykorzystania tych środków.

Czy wiesz, że osoba zatrudniona w zakładzie pracy chronionej może ubiegać się m.in. o dofinansowanie na:

• Odpłatność za dojazd, pobyt i leczenie w szpitalach, sanatoriach, placówkach rehabilitacyjno-szkoleniowych;
• Pobyt w zakładach opiekuńczo-leczniczych i pielęgnacyjno-opiekuńczych;
• Leki i materiały diagnostyczno-medyczne niezbędne do stosowania stale lub okresowo przez osoby niepełnosprawne;
• Zakup i naprawę indywidualnego sprzętu rehabilitacyjnego i przedmiotów ortopedycznych oraz środków pomocniczych, urządzeń i narzędzi technicznych oraz środków transportu niezbędnych w rehabilitacji oraz ułatwiających wykonywanie czynności życiowych, stosownie do potrzeb wynikających z niepełnosprawności;
• Adaptację i wyposażenie mieszkań, budynków mieszkalnych oraz obiektów zamieszkałych lub przeznaczonych dla osób niepełnosprawnych, stosownie do potrzeb wynikających z niepełnosprawności;
• Usprawnianie fizyczne;
• Odpłatność za dojazd i pobyt na turnusach rehabilitacyjnych, usprawniających, wczasach lub wypoczynku zorganizowanym w innych formach;
• Kolonie, obozy oraz turnusy rehabilitacyjne dla niepełnosprawnych dzieci pracowników;
• Opiekę pielęgnacyjną w domu nad osobą niepełnosprawną w okresie przewlekłej choroby uniemożliwiającej poruszanie się, w tym opiekę socjalno-bytową
• Zakup wydawnictw i pomocy dydaktycznych stosownie do potrzeb wynikających z niepełnosprawności,
• Przewóz osoby niepełnosprawnej na niezbędne zabiegi leczniczo-rehabilitacyjne;
• Całkowity lub częściowy zwrot ubezpieczeń komunikacyjnych oraz ryczałtów samochodowych za używany własny pojazd mechaniczny dla osób o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności oraz dla osób o lekkim stopniu niepełnosprawności z powodu uszkodzeń narządu ruchu;
• Odpłatność za szkolenie lub dokształcanie, w tym również w szkołach średnich i wyższych;
• Opłacanie składki na indywidualne ubezpieczenie osób niepełnosprawnych.